door Tomas Hekkers

Het apparaat

De beitel wordt aangedreven door samengeperste lucht en je hebt uitvoeringen die zo'n 15.000 toeren per minuut 'slaan'. De werkdruk varieert van 3 tot 7 bar. Luchtbeitels heb je in meerdere uitvoeringen. Het verschil zit vaak in de beitelnaald; je hebt deze in een punt- en beitelvorm en verder in verschillende maten en lengten. De keuze is onder andere afhankelijk van de soort steen die je wilt verwijderen. Vaak kun je nog een fijne kop en naald voor het apparaat kopen, maar dit is een erg dure aanvulling. Soms bijna even veel geld als de basisset met een mediumkop. De afgebeelde beitel is de een Chicago Pneumatics met een medium puntnaald.

De luchtbeitel (© Tomas Hekkers)

Randapparatuur

Naast de beitel heb je een compressor nodig, bij voorkeur met een luchttank, zodat de motor niet continue staat te draaien. Verder is een waterscheider handig voor het behoud van je beitel. Een olievernevelaar zorgt voor smering en wordt net als de waterscheider in de luchtleiding gesleuteld. Let erop dat de lucht eerst door de waterscheider en dan door de olienevelaar gaat, anders scheidt de waterscheider de olie ook uit de lucht. Kijk bij de aansluiting dat je onnodige manometers uit de luchtweg sleutelt. Bij stilstand gaan deze redelijk snel kapot en een tweede is niet nodig. Probeer verder overal dezelfde maat snelkoppelingen te gebruiken. De maatweergave is normaliter in inches. Daar zit nogal verschil in; je hebt drie-achtste, een half en drie-kwart-inch. De meest gangbare is een half-inch. Een compressor, waterscheider en olievernevelaar haal je bij de bouwmarkt en voor 150 kun je met deze drie elementen klaar zijn. Je kan kiezen voor een 'fluistercompressor', maar deze zijn erg duur. Het alternatief is een gewone compressor die bijv. in een berging staat terwijl je lucht hebt boven in je werkkamer d.m.v. leidingen.

Verder is een prepareerkast handig om de wegspattende deeltjes bij elkaar te houden. Zo'n kast is eenvoudig zelf te maken. Het exemplaar op de foto is gebouwd uit een oude thermo-kist van het Joegoslavische leger. Zorg ervoor dat als je de kast zelf maakt, je er goede verlichting in aanbrengt, zodanig dat je jezelf niet in het licht zit. De twee armgaten zijn voorzien van rubber flappen om te voorkomen dat er matrix uit spat. Verder is het handig op de bodem een stuk schuimrubber te leggen waar je veilig je stuk op kan leggen. Het schuimrubber dient ook tegen het doorresoneren van het trillen van de beitel en geloof me dat schuimrubber is een investering voor je relatie .

De prepareerkast (© Tomas Hekkers)

Een vaak belangrijk hulpmiddel bij het prepareren zijn optische hulpmiddelen in de vorm van een loeplamp of een stereomicroscoop. Handsfree en rustig kijkend met twee ogen. Dit is het belang van een goede stereomicroscoop bij het prepareren; een half uur turen door verkeerde optiek kan je, als je er een beetje gevoelig voor bent, hoofdpijn voor drie uur geven. En laten we wel wezen; we doen het voor de lol.

Toepassing

De wijze van gebruik van de luchtbeitel is vaak afhankelijk van de matrix; de steen waar het fossiel inzit. Druk niet te veel op de beitel, maar laat hem zelf zijn weg door de matrix slaan. Werk bij voorkeur van het fossiel af om te voorkomen dat je door de steen heen het fossiel beschadigd. Het verwijderen van veel matrixoppervlak kun je doen door strepen te trekken naast elkaar en daar strepen te trekken die dwars op de eerste reeks staan. Op deze manier kun je snel en efficiënt materiaal verwijderen. Als je dicht bij het fossiel komt wordt het tricky. Zorg dat je twee handen (vingers) contact met elkaar hebben om te voorkomen dat je doorschiet door je kostbare fossiel heen. Je krijgt dan pikken in het object. Soms is dit niet te voorkomen; je ziet dit terug in de foto van het pygidium van de trilobiet Odontochile cf. hausmanni (Tsjechië). Ik kon het niet voorkomen en de oorzaak was de harde kristallijne zandsteen. Dit stadium van prepareren kost veel tijd omdat je tussen allerlei details steen moet verwijderen.

Staart van de trilobiet Odontochile sp. (© Tomas Hekkers)

Je kan er voor kiezen het fossiel geheel uit de steen te halen, maar vaak is het ook leuk juist het object op de steen te laten zitten. Vaak is het noodzakelijk omdat het een soort fundament voor je fossiel is en het te broos wordt als het geheel vrij is. Onderzoek voordat je begint hoe het beest of de plant in de steen zit en houd er bij voorkeur een schematekening naast om te voorkomen dat je details wegbeitelt. Tenslotte kun je een vrijgeprepareerd fossiel op de steen nog accentueren door er met de luchtbeitel een mooie band omheen te 'krassen'. Hier krijgt de matrix een andere kleur (meestal lichter) dan op de rest van de steen en komt je fossiel mooi naar voren. Pas op dat je het fossiel niet raakt. Je kan met de punt krassen, zoals je een plaatje inkleurt met een stift. Je kan ook de zijkant van de naald gebruiken om bredere banen mooi glad te maken. Op de onderstaande foto's kun je mooi zien hoe een cranidium van de trilobiet Hydrocephalus carens (Tsjechië) van ruw-gevonden materiaal uiteindelijk met zo'n band wordt uitgeprepareerd.

Verschillende stadia van prepareren van de trilobiet Hydrocephalus uit Tsjechië  (© Tomas Hekkers)

Een laatste handige toepassing van de luchtbeitel is dat je in de steen ook kunt schrijven (puntnaald). Hierdoor kun je voor altijd vindplaats, naam of formatie onder op het stuk graveren.

Samengevat is de luchtbeitel een waardevolle en in sommige gevallen noodzakelijk gereedschap om gevonden materiaal goed uit te kunnen prepareren. De aanschaf en aansluiting is relatief simpel en een complete set is al verkrijgbaar vanaf ongeveer 300 euro.