Fossielen in Zuid-Limburg
Zuid-Limburg staat bekend om de aanwezige krijtlagen die op sommige plekken aan de oppervlakte komen. Die krijtlagen getuigen van een relatief ondiepe zee die ongeveer 70 tot 66 miljoen jaar geleden Zuid-Limburg bedekte. Die prehistorische zee vormde de leefomgeving van veel soorten dieren. Vissen, krabben, zee-egels, inktvisachtigen zoals de belemnieten en de ammonieten, schildpadden, haaien en mosasauriërs zwommen in de Krijtzee. De afgestorven resten van die organismen en talloze skeletjes van kalk zakten naar de bodem en vormden in de loop der miljoenen jaren krijtlagen. In Zuid-Limburg zijn in die krijtlagen soms fossielen te vinden. Niet alleen in de bekende Krijtgroeves zoals ’t Rooth bij Bemelen, maar ook in de ENCI groeve te Maastricht. Na regenbuien zijn in holle wegen te Limburg soms resten van inktvisachtigen en zee-egels te vinden.
door Ruben Krutzen
Na een regenachtige bui loopt de auteur in de omgeving van Gulpen langs holle wegen. De Formatie van Gulpen (73-69 miljoen jaar geleden), dagzoomt op sommige plekken in Limburg. Niet alleen stenen, maar ook kleine en grote krijtstukken zijn te vinden in holle wegen. Tussen al het omgewoelde materiaal ligt een cilindervormig object. Het gaat om een fossiel van een inktvis die hier ongeveer 73 tot 69 miljoen jaar geleden rondzwom in zee. Een belemniet noemen ze het fossiel, waarbij de naam verwijst naar de opvallende vorm (‘belemnon’ betekent werpspeer). Die cilindervormige ‘kogelhulzen’ zijn de resten van de achterste stabilisatoren van inktvisachtigen (de dieren worden ook belemnieten genoemd). Grote opeenhopingen van die fossielen komen soms voor (‘massagraven’). Wellicht had het te maken met paringslocaties of stromingen van de zee waardoor de interne skeletten bijeen werden gespoeld. Feit is dat in Limburg verschillende belemnietensoorten leefden. Het vaststellen van de soort kan erg moeilijk zijn. Vaak is een splijting en een meting van het rostrum, de belemniet, vereist om de soort vast te stellen. Niet alleen belemnieten zwommen te Limburg, maar ook ammonieten. Een gerelateerde groep koppotigen (inktvisachtigen) die een ronde schelp hadden en een snavel om te eten. Beide inktvissen zwommen waarschijnlijk in groepen of scholen en waren carnivoor.
Op de bodem van de Limburgse Krijtzee moeten tientallen zee-egels geleefd hebben die op of onder het zand leefden. De meest bekende en grootste zee-egel soorten zijn Hemipneustes (Hemipneustes striatoradiatus) en Echinocorys (Echinocorys sp.) die afmetingen bereiken van 10 tot 12 centimeter. De eerstgenoemde soort wordt meestal in Krijtgroeves zoals de ENCI gevonden, de tweede soort kan men ook op andere locaties aantreffen waar krijtlagen dagzomen. Zee-egels zijn stekelhuidigen die zich met behulp van stekels verdedigen tegen roofdieren zoals roofvissen en haaien. Wat was de auteur blij toen hij jaren geleden een tand van een Enchodus roofvis vond die ooit de Limburgse Krijtzee onveilig maakte. Ook haaien zoals Pseudocorax, Squalicorax en Cretoxyrhina terroriseerden de Krijtzee. Die laatste soort leefde vooral in Noord-Amerika in de Western Interior Seaway (Westelijke Interne Zeestraat) die Noord-Amerika in twee delen splitste. Van de soort Squalicorax is bekend dat die haai in de Krijtzee leefde die Limburg bedekte. De grootste soort is Squalicorax pristodontus die ongeveer drie tot vijf meter lang werd. De genoemde soort had doornvormige of hartvormige tanden met kartels.
De schrik van de Krijtzee, de Mosasaurus, stond aan de top van de voedselketen en had nagenoeg geen vijanden. Fossielen maken echter duidelijk dat haaien soms mosasauriërs aanvielen. De grootste soort die in Zuid-Limburg is gevonden is Mosasaurus hoffmanni die maximaal zeventien meter lang werd. Van de mosasaurus zijn verschillende tanden en wervels gevonden in Limburgse Krijtgroeves. Het Natuurhistorisch Museum te Maastricht (NHMM) heeft een prachtig afgietsel van Mosasaurus hoffmanni, maar ook echte fossielen zoals kaken en tanden. De puntige tanden maakten het mogelijk dat prooidieren niet konden ontsnappen. Ook het gehemelte dat met tanden was uitgerust had die functie. Een lange peddelvormige staart stelde het dier in staat snel door het water te bewegen.
Tientallen soorten schelpdieren leefden op de bodem van de Krijtzee. Sommige oestersoorten konden erg groot worden. De schalen zijn relatief dik om bescherming te bieden tegen roofdieren. Kleine krabben liepen over de bodem van de Limburgse Krijtzee.
De Krijtzee die Limburg miljoenen jaren geleden bedekte moet een subtropisch oord zijn geweest waarin fauna en flora bloeiden. Ongeveer op hetzelfde moment dat de genoemde diersoorten in Limburg leefden liep in Noord-Amerika Tyrannosaurus rex rond. Net zoals de Krijtzee die Limburg bedekte was de Westelijke Interne Zeestraat eigenlijk geen plezieroord om te ontspannen. De verschillende roofvissen zoals Xiphactinus, haaien zoals Cretoxyrhina en mosasauriërs zorgden ervoor dat die zee eigenlijk nog gevaarlijk was dan de zee die Limburg bedekte. Afgezien van de gevaren op het land (dinosauriërs), was de zee het gevaarlijkste domein. Zesenzestig miljoen jaar geleden kwam er een eind aan het Krijt en sloeg een meteoriet in te Mexico die de dinosauriërs en andere levensvormen zoals de mosasauriërs uitroeide.
Het vinden van fossielen draagt bij aan die bewustwording: dat er levensvormen leefden in Limburg die tegenwoordig uitgestorven zijn. Het zijn getuigen van lang vervlogen tijden waarin de Krijtzee Limburg bedekte!
Bronnen
Diggelen, J. (1986). Belemnieten. Gea. http://natuurtijdschriften.nl/search?identifier=414675;keyword=belemniet
Eyden, P. (2003). Belemnites: A Quick Look. https://www.tonmo.com/community/pages/belemnites/
Shimmin, J. (2008). An Introduction to Belemnites. http://www.ukfossils.co.uk/guides/belemnites.htm
Taylor, P. & Lewis, D. Fossil Invertebrates (2005). London: Natural History Museum Publishing.
http://www.fossilmuseum.net/fossil-art/maps/seaway/seaway100mya.htm
http://www.geologievannederland.nl/
Feedback
Doneer
Wij zijn geheel afhankelijk van donaties. Daarom vragen wij onze gebruikers ons te helpen.