Echter, handel en financiële belangen zijn zelden gespaard van hebzucht en destructie, en private belangen krijgen snel de bovenhand ten nadele van het algemeen belang. En dragen commerciële opgravingen werkelijk zo veel bij tot onze kennis van fossielen, als we moeten vaststellen dat ze vrijwel steeds gepaard gaan met enorm informatieverlies? Voor verzamelaars, zeker degenen die zelf fossielen aankopen of verkopen, is het erg belangrijk om een klare kijk te hebben op deze aspecten van fossielenhandel. In het bijzonder omdat de voordelen die gepaard gaan met handel in fossielen voor de wetenschap en het algemeen belang slechts zeer zelden opwegen tegen de nadelen ervan.

We wijzen er graag op dat in dit overzicht wordt getracht een inzicht te geven in de verschillende aspecten van handel. Aspecten die een rol kunnen spelen bij het maken van persoonlijke keuzes hieromtrent. Gezien de complexiteit van de materie beperken we ons noodgedwongen tot een aantal grote lijnen, zonder daarbij een aantal belangrijke nuances te negeren. We willen geenszins de indruk wekken dat handel in alle vormen en onder alle omstandigheden een slechte zaak is, of dat handelaars zich per definitie bezondigen aan schadelijke praktijken. Wel lijkt het ons voor de amateur van belang om een helder beeld te krijgen van de pro's en contra's van fossielenhandel.

Fossielen aankopen voor je collectie

Handel in fossielen kan vele vormen aannemen. Enerzijds worden fossielen wel eens gekocht als hebbeding of als binnenhuisdecoratie. Dit kan gaan over kleine stukken, maar ook om museumstukken. In sommige rijke middens is het verzamelen van fossielen een rage. Ook worden fossielen -zoals andere rariteiten- wel eens als investering of belegstuk gekocht. Vanuit het oogpunt van de verzamelaar (particulier of museum) is het aankopen van fossielen voornamelijk interessant ten behoeve van studie en collectie. In het bijzonder voor fossielen die je zelf niet gemakkelijk kan vinden, vb. omdat ze uit verre locaties komen, of die je zelf niet kan prepareren, kan aankopen een interessante optie zijn. Ook als je zelf niet in staat bent om fossielen te gaan zoeken (vb. om medische redenen), kan aankopen een uitkomst bieden.

Het opbouwen van een collectie door zelf te zoeken vraag enorm veel tijd. Vaak zie je gretige beginners meteen een brede reeks fossielen aankopen om op korte tijd een collectie uit te bouwen die de vergelijking met andere collecties kan doorstaan. In een geïnformatiseerde wereld ligt de lat al snel zeer hoog. Waar vroeger de vergelijking plaatsvond binnen de lokale vereniging, deelt men nu online foto's van topstukken uit de gehele wereld. Of een fossiel aankopen zinvol is, hangt van de criteria af die de koper voor zichzelf hanteert. Door zomaar in het wilde weg fossielen te gaan kopen bouw je doorgaans geen goede collectie uit. Het is een goed idee om al vroeg te denken waar je met je collectie heen wil, welke tijdsperiodes of taxonomische groepen je interesse wegdragen. Je kan bijvoorbeeld fossielen kopen die ergens een onderlinge link hebben, vb. uit dezelfde periode komen, of uit dezelfde regio. 

Het aankopen van fossielen kan een effectieve methode zijn om een goede collectie verder op te bouwen of uit te breiden. Wanneer men reeds een uitgebreide collectie bij elkaar heeft gezocht, wordt aankopen een interessante manier om specifieke hiaten in de collectie te gaan invullen. Daarnaast kan ook het aankopen van vergelijkingsmateriaal uit een andere regio een optie zijn. Zo kan vb. iemand die een uitgebreide collectie van Europese albiaan ammonieten heeft aangelegd, interesse krijgen om ook vergelijkingsmateriaal uit het albiaan van Noord-Amerika te gaan verzamelen. Het bestuderen van de gelijkenissen en verschillen tussen deze fauna's kan immers erg boeiend blijken. In plaats van talloze keren naar de Verenigde Staten te reizen, kan de aankoop van fossielen een efficiëntere methode zijn om deze vergelijkingscollectie op te bouwen. 

Fossielen worden te koop aangeboden via alle klassieke kanalen. Er bestaan ook gespecialiseerde beurzen. De prijszetting van fossielen is functie van vraag en aanbod, en van wat de gek ervoor geeft, en dat laatste kan wel eens doorwegen. Het is in ieder geval aangewezen om goed geïnformeerd te zijn alvorens veel geld aan fossielen uit te geven, want hoge prijzen zijn courant, net als vervalsingen of 'opgewaardeerde' stukken.  

De beurs in Sainte-Marie-aux-Mines is één van de grotere van Europa.

Een belangrijk nadeel van fossielen die worden aangekocht, is dat er vrijwel steeds een aanzienlijke onduidelijkheid is over de precieze herkomst van het fossiel. Het ontbreken van herkomstgegevens, of zelfs twijfel of onduidelijkheid over de herkomst, maakt een fossiel in principe vrijwel waardeloos. Jammer genoeg is het ontbreken van herkomstgegevens meer regel dan uitzondering, en wordt de relevantie hiervan door veel verkopers onderschat. Deze informatie vergaren, bijhouden en doorgeven zorgt ook voor veel extra overhead voor verkopers, dus waarom zouden ze dit doen als het nauwelijks een invloed heeft op de verkoopprijs? En omdat het nauwelijks een invloed heeft op de marktprijzen, kan je enkel vaststellen dat herkomstinformatie ook door veel kopers sterk ondergewaardeerd wordt. 

De beste plaats om fossielen aan te kopen, hangt af van vele factoren. Het is alvast aangewezen te kopen van iemand die erg precies kan zijn over de herkomst, maw iemand die zelf betrokken is bij de opgraving van de betreffende fossielen. Beter nog is om zelf ter plaatse te gaan en de fossielen aan te kopen waar ze uit de grond worden gehaald. Niet alleen heb je de kans om de precieze herkomst te registreren, ook kan je de vinder of preparator rechtstreeks betalen voor de vondst, en in plaats van dat je geld verdeeld wordt onder tussenpersonen, komt het net daar terecht waar ook de inspanningen worden geleverd.  

Op vele beurzen domineren mineralen en sieraden, en is het aanbod aan fossielen redelijk beperkt

Ruilhandel

Voor verzamelaars die zelf ook fossielen zoeken, is ruilhandel een zeer interessante manier om de collectie uit te breiden. Hierbij kan je stukken die in veelvoud in je collectie zitten, ruilen voor stukken waar je zelf moeilijk aan geraakt. Een goede ruil is een echte win-win voor beide partijen: het stuk dat je uitruilt heeft voor jou een erg lage toegevoegde waarde, terwijl het voor de tegenpartij net erg waardevol is, en vice versa. Doordat er geen geldbedrag op de fossielen gezet moet worden, en een transactie telkens streeft naar een win-win evenwicht, is ruilen in vele opzichten een veel gezondere vorm van fossielenhandel.

Handel in fossielen: wettelijk toegelaten?

Of de handel in fossielen wettelijk is toegelaten is sterk contextgebonden. Ten eerste speelt de herkomst van het fossiel een grote rol. Immers, of bezit, handel, import en export van fossielen toegelaten zijn hangt af van de wetten van het land van herkomst en het land van bestemming. Daarnaast is ook de aard van het fossiel van belang, en de specifieke vondstomstandigheden kunnen ook een rol spelen. Zo zijn sommige sites integraal beschermd (vb. geologische reservaten, natuurreservaten, SSSI, etc.) en ook of het fossiel van privaat dan wel publiek land komt, en al dan niet met permissie is verzameld geweest, kan een rol spelen.

Daar komt bij dat voor veel landen, in tegenstelling tot vb. handel in archeologische vondsten of beschermde diersoorten, er geen specifieke wetgeving bestaat rond de handel in fossielen. Ook komt het voor dat, in afwezigheid van een specifieke wetgeving, fossielen stiefmoederlijk onder andere 'bodemvondsten' worden gerekend. Een bescherming van alle vormen van 'bodemvondsten' komt vaak voor in landen met een erg uitgebreid en waardevol archeologisch patrimonium. Soms is ook niet duidelijk omschreven welk type fossielen wel, en wel type niet kan verhandeld of uitgevoerd worden. Kortom, het wettelijk kader rond fossielenhandel is vaak erg onduidelijk of complex, en in sommige gevallen kan je spreken van een gebrek aan regulering, in andere gevallen aan een overdaad aan regulering. 

Voor sommige gevallen is de wetgeving echter zonneklaar: zo mag er bijvoorbeeld geen enkel fossiel van welke aard ook uit China worden geëxporteerd. Toch zie je regelmatig fossielen van die herkomst op beurzen en op online veilingsites opduiken. Vaak, maar niet altijd, gaat het dan ook om vervalsingen. Maar wat met een stuk dat alle schijn heeft uit China te komen, maar waarvan de verkoper een andere herkomst aangeeft? Dat illustreert meteen dat de fossielenhandel vergeven is van de grijze zones en onduidelijkheden. Soms lijkt de regelgeving ook wel geschreven op maat van een brede grijze zone. In sommige regio's maakt fossielenhandel een aanzienlijk deel uit van de inkomsten van een (soms arme) gemeenschap en bestaat er weinig lokaal politiek draagvlak voor een verbod.

Handel in fossielen en het wetenschappelijk belang

Dat fossielenhandel het private belang dient van de handelaar, en hopelijk ook van de koper, behoeft weinig uitleg. Maar wat met het gemeenschappelijk belang? Dan bedoelen we het belang van fossielen naar de samenleving toe. Immers, fossielen kunnen een aanzienlijke informatieve, educatieve, culturele en esthetische waarde hebben. Hoe je het ook bekijkt, de motor achter het gemeenschappelijk belang is het wetenschappelijk belang van fossielen in de brede zin van het woord. Daarmee bedoelen we zowel het behoud en de studie van de informatieve waarde van de fossielen zelf, als van de rol die ze spelen voor de mens in een cultuurhistorische zin (denk aan folklore, het verlaten van het anthropocentrisch wereldbeeld, en dergelijke meer). Deze wetenschappelijke studie moet resulteren in opbouw en verspreiding van nieuwe inzichten en informatie, in educatie en in maatschappelijke vooruitgang, en deze dienen het gemeenschappelijk belang, ook voor de komende generaties.

Echter, vanuit het wetenschappelijk perspectief is er relatief weinig principieel bezwaar tegen de handel op zich, maar veeleer tegen enkele de risico's die gepaard kunnen gaan met sommige vormen van handel, nl. informatieverlies, beschadiging of vernietiging van wetenschappelijk belangrijk materiaal of sites, en het verdwijnen van materiaal naar de private sfeer. Een bijkomend probleem is dat de handel de prijzen van bijzondere stukken dermate kan opdrijven, dat het onmogelijk wordt voor musea en onderzoeksinstellingen om ze te verwerven, of dat het onverantwoord wordt om ze aan te kopen met het geld van de gemeenschap. Tekenend hiervoor is de trend om fossielen aan te prijzen -en hun prijs op te willen drijven- met termen als 'zeldzaam' ('rare'), 'uniek' ('unique') of botweg 'onbeschreven' ('undescribed').

Laat ons ook duidelijk stellen dat er een aanzienlijk verschil is tussen de handel in kleine courante stukken en vb. een complete dinosaurus. Voornamelijk de handel in vondsten met een duidelijke erfgoedwaarde of wetenschappelijke waarde kan soms erg kwalijk zijn. In dit laatste geval gebeurt de meeste schade trouwens vaak reeds bij het onoordeelkundig opgraven en prepareren van de vondst. 

Advies bij het aankopen/verkopen

Het belangrijkste dat je in het achterhoofd moet houden bij het aankopen van fossielen, is 'weet wat je koopt'. De prijs van fossielen is afhankelijk van veel uiteenlopende factoren, waaronder de aard van het fossiel, afmetingen, bewaringstoestand, preparatiekwaliteit, herkomst, etc. Ook esthetische aspecten spelen vaak een rol, net als klassieke marktfenomenen als hypes, betrouwbaarheid verkoper, en dergelijke meer. Hoge vraagprijzen zijn courant, net als 'tevreden' kopers die wel erg veel geld hebben neergeteld voor een quasi waardeloos stuk of totaalvervalsing. Transacties over het internet zijn -onbegrijpelijk- vaak gebaseerd op enkele vage foto's, die in geen geval toelaten de werkelijke kwaliteit van het fossiel te beoordelen.

Je goed informeren is de boodschap. Niet enkel over prijzen en authenticiteit, maar -zeker in geval je een grote aankoop wil doen- over legale en ethische aspecten van een mogelijke aankoop. Ontbreek je zelf de ervaring om een aankoop in te schatten, vraag dan raad binnen je vereniging, bij collega's met meer kennis en ervaring, of op ons forum. Hou er rekening mee dat fossiel.net geen taxeringen van fossielen doet.  

Nogmaals: vaak onderschat, en daarom noodzakelijk om apart aan te halen, is de waarde van informatie. Een stuk waarvan de precieze herkomst onduidelijk is, is vaak wetenschappelijk zo goed als waardeloos. In sommige commerciële circuits is dit geen issue, maar dat zegt vooral veel over deze circuits. Besef dat een fossiel zonder info, hoe mooi het er ook uitziet, het best te vergelijken is met een boek met mooie kaft maar lege pagina's: het staat mooi in de kast, maar niemand heeft er verder wat aan.

De ethiek van fossielenhandel

Willen we dan maar meteen alle vormen van fossielenhandel ontmoedigen? Geenszins, maar uit het bovenstaande blijkt dat de handel in fossielen wel een complexe materie is, waarbij je als koper een heel aantal overwegingen kan maken.

• Een eerste overweging is de meerwaarde die de aankoop kan betekenen voor jouw collectie. De voornaamste aandachtspunten hierbij zijn of het fossiel een zinvolle aanvulling aan de collectie is, of het fossiel vergezeld is van de nodige informatie en of de aankoop zelf niet leidt tot informatieverlies.
• Een tweede overweging is het legale aspect, waarbij de koper zich bewust moet zijn van potentiële illegale handel. Eerder wezen we erop dat dit een complexe en moeilijke materie is.
• Een derde overweging is de transactie zelf, waarbij de voornaamste aandachtspunten de authenticiteit van het fossiel is, en de prijszetting.
• Een vierde overweging is de ethiek van handel ten opzichte van het wetenschappelijk belang en het lokale belang. De voornaamste aandachtspunten lijken ons hier de wetenschappelijke relevantie van het fossiel op het moment van de transactie, met betrekking tot het stuk zelf (is het stuk van wetenschappelijke waarde?), alsook de handel op een hoger niveau (leidt de handel in stukken zoals hetgeen ik wil aankopen tot schade aan een wetenschappelijk relevante site, of tot benadeling van een wetenschappelijk belang?). Wat het lokale betreft, zijn de meest relevante vragen volgens ons of (1) de mensen die de fossielen opgraven en prepareren dit kunnen doen onder goede omstandigheden qua veiligheid en gezondheid, en (2) de opbrengten van de transactie ook op een eerlijke manier verdeeld worden, en ten bate komen van de lokale zoekers en hun gemeenschap.

Dit zijn een hele reeks overwegingen, waarvan het vaak ook moeilijk is om een goed beeld te krijgen. Essentieel is het besef dat handel op zich vele vormen kan aannemen. Daarom is het ook een goed idee om eens te kijken naar wat de Belgische Raad voor Aardwetenschappen (RAW) hierover zegt. De meeste Belgische verenigingen onderschrijven de deontologische code voor de amateurverzamelaar van de RAW, en lidmaatschap van deze verenigingen impliceert een akkoord met deze code. Wat zegt deze code dan over handel? Dit is terug te vinden in Artikel 7 - Handel in Geo-objecten: "Het is de, amateur-geoloog of verzamelaar van geo-objecten slechts toegelaten occasioneel handel te drijven in geo-objecten. Ruilen wordt aangemoedigd als middel om de eigen verzameling uit te breiden."

Deze benadering, waarin zowel het nut van handel wordt erkend, als de potentie van'overmatige' handel om schadelijk te zijn, en waarin ruilhandel prominent naar voor geschoven wordt als een betere vorm van handel, kunnen we enkel maar onderschrijven. Het is dan ook vanuit deze filosofie dat binnen fossiel.net enkel non-commerciële transacties worden toegestaan, en dat het ruilen van fossielen gepromoot wordt, liefst nog in een sociale en kameraadschappelijke context.