De uitgestorven mammoeten behoren tot de meest tot de verbeelding sprekende Pleistocene zoogdieren. Nederland staat bekend om zijn fossiele botten van mammoeten. Deze worden onder meer opgevist uit de Noordzee (Doggersbank, Bruine bank) en gevonden in de alluviale afzettingen van de grote rivieren. De depots van veel Nederlandse musea liggen vol met mammoetresten.

Er hebben verschillende soorten mammoeten naast elkaar bestaan. De bekendste mammoet is de wolharige mammoet (Mammuthus primigenius). Verder kwamen er in Europa nog de steppemammoet (Mammuthus trogontherii), de Zuidelijke mammoet (Mammuthus meridionalis) en de dwergmammoeten (Mammuthus lamarmorae) op eilanden in de Middellandse zee voor. Uit Noord Amerika zijn verder nog de keizersmammoet (Mammuthus imperator) en de Amerikaanse mammoet (Mammuthus columbi) bekend.

Voorbeeld van een mammoetkies. Foto Olof Moleman

De mammoeten zijn bekend uit het Pleistoceen (onderdeel van het Neogeen tijdperk). De wolharige mammoet en de steppemammoet hadden een dikke vacht als adaptatie voor het koudere klimaat in onze regio tijdens de ijstijden. Andere mammoetsoorten hadden minder of nauwelijks haar. Voornamelijk de Amerikaanse mammoeten konden erg groot worden. De Europese vormen werden ongeveer net zo groot als de huidige olifanten. Wel hadden ze grote slagtanden, die wellicht fungeerden om sneeuw te ruimen en zo aan voedsel te geraken. Mammoeten waren grote grazers en aten gras. Dat kun je goed zien aan de maalkiezen die veel fossiel worden gevonden.

De mammoet is uitgestorven aan het einde van de laatste ijstijd pakweg 10.000 jaar geleden. Verschillende populaties hebben het nog langer volgehouden. Tot op heden is er nog een discussie over in welke mate de mens verantwoordelijk is geweest voor het uitsterven van de mammoeten. Naast botten die veel zijn gevonden zijn in Siberië (Rusland) ook complete ingevroren dieren ontdekt in de permafrost van de toendra. Hierdoor is veel meer bekend geworden over de leefwijze van mammoeten. Zaken als haren en maaginhoud konden hierdoor onderzocht worden.